ડાંગ જિલ્લાનું પ્રાકૃતિક ખેતી અભિયાન: કૃષિનું નવીન મૉડેલ
ડાંગ જિલ્લો પ્રાકૃતિક ખેતીના મહત્ત્વને અભ્યાસ કરવા માટે એક શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણ છે. અહીના ખેડૂતોને રસાયણમુક્ત ખેતી તરફ વળવા માટે રાજય સરકાર તરફથી તાલીમ અને નાણાકીય સહાય આપવામાં આવી રહી છે.
ડાંગના ઘન જંગલોમાં સાગ, સિસમ, અને વાંસ જેવા વૃક્ષો છે, અને મુખ્ય પાકોમાં ડાંગર, રાગી, અને તુવેરનું વાવેતર થાય છે. આ વિસ્તારના મોટા ભાગના ખેડૂત ઓછી રાસાયણિક ખાતરોનો ઉપયોગ કરે છે, જેનાથી પ્રાકૃતિક ખેતી પદ્ધતિનું મહત્વ વધતું જાય છે.
વર્ષ ૨૦૨૪-૨૫માં, સરકાર દ્વારા ૧૭૧ તાલીમ સત્રોના માધ્યમથી ૪,૫૪૨ ખેડૂતોને પ્રાકૃતિક ખેતી અંગે માહિતગાર કરાયા. પ્રાકૃતિક ખેતીમાં દેશી ગાયના ગોબર અને ગોમૂત્રનો ઉપયોગ થાય છે, જે ઓછી ખર્ચમાં સારી ઉપજ અને પર્યાવરણનું રક્ષણ પ્રદાન કરે છે.
અંતે, પ્રાકૃતિક ખેતીનો હેતુ માત્ર સારી ઉપજ અને આર્થિક લાભ જ નથી, પરંતુ આ પદ્ધતિ માનવીય સ્વાસ્થ્ય, જમીનની ફળદ્રુપતા, અને જળ સંસાધનોનું સંવર્ધન કરી, આત્મનિર્ભર ભારતના સપનાને આગળ વધારવા માટે મહત્ત્વપૂર્ણ છે.
ડાંગ જિલ્લામાં પ્રાકૃતિક ખેતીની સફળતા અને તેના ફાયદા ને વધારવા માટે વિવિધ પગલાં લેવાઈ રહ્યા છે. અહીંના ડુંગરાળ પ્રદેશમાં જમીન અને પર્યાવરણની અનુકૂળતા ઉઠાવતી પ્રાકૃતિક ખેતી પદ્ધતિ ખેડૂતો માટે ખાસ કરીને ફાયદાકારક સાબિત થઈ રહી છે.
પ્રાકૃતિક ખેતીના ફાયદા:
1. જમીનની ફળદ્રુપતા અને ભેજ સંગ્રહ ક્ષમતા વધે: પ્રાકૃતિક ખેતીમાં ગોબર, ગોમૂત્ર અને જીવામૃતનો ઉપયોગ જમીનને પોષણ આપવા માટે થાય છે. આના કારણે જમીન તંદુરસ્ત અને ફળદ્રુપ બને છે, જેના પરિણામે લાંબા ગાળે પાકનું ઉત્પાદન વધે છે.
2. સસ્તું અને પર્યાવરણને અનુકૂળ: પ્રાકૃતિક કૃષિ પદ્ધતિમાં ખેડૂતોએ બાહ્ય ખાતર અને દવાઓ પર નિર્ભર રહેવું પડતું નથી. દેશમાં ઓછા ખર્ચે, સ્થાનિક સ્તરે ઉપલબ્ધ સામગ્રીનો ઉપયોગ કરી ખેતી કરી શકાય છે, જે પર્યાવરણને નુકસાન પહોંચાડ્યા વિના પાકને સુસંગત રીતે ઉગાડે છે.
3. સ્વાસ્થ્ય માટે ફાયદાકારક: પ્રાકૃતિક ખેતીમાં કોઈ પણ પ્રકારના રાસાયણિક તત્વોનો સમાવેશ ન થવાને કારણે, પાકો સ્વાસ્થ્ય માટે વધુ સલામત રહે છે. આથી ઉપજમાં પોષકતત્વો વધુ પ્રમાણમાં રહે છે, અને તે માનવીય સ્વાસ્થ્ય માટે હિતકારી બને છે.
4. મિત્ર વન્યજંતુઓને સુરક્ષા: રાસાયણમુક્ત ખેતી પદ્ધતિમાં કૃત્રિમ જંતુનાશકોનો ઉપયોગ નથી થતો, જેના પરિણામે જમીનમાં રહેલ મધમાખીઓ, મકોડા, અને અન્ય ફાયદાકારક જીવસૃષ્ટિ સુરક્ષિત રહે છે.
5. પાણીની બચત: પ્રાકૃતિક ખેતીમાં જમીનના ભેજને જાળવવા માટે ખાસ પગલાં લેવાય છે, જેના કારણે પાણીની જરૂરિયાત ઓછા પ્રમાણમાં રહે છે. ખાસ કરીને પાણીની ઉણપ ધરાવતા વિસ્તાર માટે આ પદ્ધતિ ખૂબ જ ઉપયોગી છે.
ડાંગ જિલ્લામાં આગામી યોજના:
સરકાર આ જિલ્લાને "રસાયણમુક્ત ડાંગ" બનાવવાનો ઈરાદો રાખે છે. આ યોજના હેઠળ ખેડૂતોને પાયાની પ્રાકૃતિક ખેતી પદ્ધતિઓ અંગે તાલીમ આપવામાં આવી રહી છે.
અન્ય ઉદ્દેશ્ય અને મહત્વ:
ડાંગ જિલ્લામાં આ પ્રોજેક્ટ માત્ર ખેડૂતોના આર્થિક લાભને જ નહીં, પણ સમગ્ર ગામડાની આત્મનિર્ભરતા અને સ્વાવલંબન તરફ એક મજબૂત પગલું છે.
મહાત્મા ગાંધીના આત્મનિર્ભર ભારતના આદર્શોને આગળ વધારવામાં ડાંગની આ યોજના યોગદાન આપશે.
આથી, ડાંગ જિલ્લો ગૌરવપૂર્ણ ઉદાહરણ છે કે કેવી રીતે ભારતના ખૂણે-ખૂણે પ્રાકૃતિક ખેતીનો વ્યાપ વધારીને સ્વાસ્થ્ય, પર્યાવરણ, અને આર્થિક પ્રગતિ વચ્ચેનું સંતુલન સાધી શકાય.
