અરવલ્લી જિલ્લાના જોવાલાયક અને ધાર્મિક સ્થળો:
શામળાજી તીર્થ: પ્રાચીન નગરીનું અધ્યાત્મ અને સૌંદર્ય
ગુજરાતના અરવલ્લી જિલ્લાની ઇશાન દિશામાં, અરવલ્લી પર્વતમાળાની ગીરીઓ વચ્ચે મેશ્વો નદીના કિનારે વસેલું શામળાજી તીર્થ ધર્મ અને પર્યટનનો એક પ્રાચીન અને આકર્ષક કેન્દ્ર છે. અહીંનો મંદિરોનો ગૌરવશાળી સ્થાપત્ય શૈલી વિશેષ છે, અને આ સ્થાનને એક અનોખું ધાર્મિક મહત્વ આપે છે.
શામળાજી તીર્થનો ઇતિહાસ હજારો વર્ષો જુનો માનવામાં આવે છે. આ સ્થળે કોઈક સમયે સુંદર નગર વસેલું હતું, જેને પ્રાચીન અવશેષોથી માન્યતા મળે છે. લગભગ 1500 વર્ષ પહેલાં, આ નગરીનો ઉલ્લેખ મળે છે, જેમાં એક અનોખી “હરી ચંદ્રપરી નગરી” શોભતી હતી. અહીંના મંદિરનો સ્થાપક કોણ હતો, તે સ્પષ્ટ નથી, પરંતુ મેશ્વો નદી પર બનેલા બંધ અને આસપાસના આકર્ષક કુદરતી દ્રશ્યો આ સ્થળને વધુ મનોહર બનાવે છે.
અજોડ પ્રાચીન વારસો ધરાવતું આ તીર્થધામ, શ્રદ્ધાળુઓ અને પર્યટકો માટે એક અનિવાર્ય સ્થળ છે.
કાર્તિકી પૂનમનો ઉત્સવ અને શામળાજીનું મહત્ત્વ
શામળાજી તીર્થધામમાં દર વર્ષે કાર્તિકી પૂનમના પવિત્ર અવસર પર વિશાળ દીપોત્સવી મહોત્સવ યોજાય છે. આ પ્રસંગે હજારો યાત્રિકો ભક્તિભાવ સાથે એકત્રિત થાય છે. યાત્રિકો અને પ્રવાસીઓ માટે આ ઉત્સવ અનન્ય આકર્ષણ છે, અને તે સમયે અહીં વિશાળ મેળો ભરાય છે, જેમાં લાખો લોકો શામળાજીના દર્શન કરવા આવે છે. આ મેલીની ધૂમ અને ઉત્સાહ તમામના હ્રદયમાં ભાવનાનો જ્વાર ઉપજાવે છે.
દેવની મોરી અને પ્રાચીન ‘ભાજરાજાનો ટેકરો’
શામળાજીથી આશરે બે કિલોમીટર દુર આવેલા દેવની મોરીમાં, તેમજ ભીલોડાથી 20 કિલોમીટરના અંતરે, મેશ્વો નદીની આસપાસ અનેક ટેકરીઓ અને પ્રાચીન બૌદ્ધ સ્થાનો અસ્તિત્વ ધરાવે છે. તેમાંમાંથી ‘ભાજરાજાનો ટેકરો’ પ્રખ્યાત છે, જે બૌદ્ધ ભિક્ષુઓ માટે વિહાર સ્થળ તરીકે જાણીતો હતો.
ભોજરાજાનો ટેકરો અને બૌદ્ધ મઠનો ઇતિહાસ
આ ટેકરી પર 85 ઇંચ ઉંચાઈના પ્રાચીન સ્તૂપના અવશેષો જોવા મળ્યા છે, જેમાં 36 રૂમો હતા. સંશોધનમાં ઝવેરાતના દાબડા અને સંસ્કૃત શિલાલેખો પણ મળ્યા છે, જેમાં અગ્નિવર્મા સુદર્શનના ડિઝાઇન કરેલા બાંધકામનો ઉલ્લેખ છે, જે રૂદ્રસેન રાજાએ બનાવેલ હતા. આ પ્રાચીન સ્તૂપ કક્ષાત્રેય સમયનો હતો અને સિંધ તેમજ તક્ષશિલાના સ્તૂપોની જોરદાર સમાનતા ધરાવે છે. આજુબાજુના વિસ્તારોમાં બૌદ્ધ ધર્મના લોખંડના સાધનો અને માટીના વાસણો મળી આવ્યા છે, જે ત્રીજી સદીના માનવામાં આવે છે.
આ સર્વ અવશેષો શામળાજી અને તેની આસપાસના વિસ્તારોના પ્રાચીન ધર્મ, સંસ્કૃતિ અને ઇતિહાસને પ્રતિબિંબિત કરે છે, જે યાત્રિકો અને સંશોધકો માટે વિશેષ રસપ્રદ છે.
ઝાંઝરી ધોધ
"ઝાંઝરી ધોધ" એ અરવલ્લી જિલ્લામાં બાયડ તાલુકામાં આવેલું એક પ્રમુખ ધાર્મિક અને પ્રવાસન સ્થળ છે. આ સ્થળ વાત્રક નદીના કિનારે સ્થિત છે અને તેમાં પડતો ધોધ પર્યટકોને આકર્ષે છે. બાયડ શહેરથી આ સ્થાન લગભગ ૧૨ કિ.મી. દૂર બાયડ-દહેગામ રોડ પર દક્ષિણ બાજુએ આવે છે. અહીંનું સુંદર દૃશ્ય અને નદીનું ધોધ પર્યટકો માટે આકર્ષણનું કેન્દ્ર બની રહ્યું છે. ખાસ કરીને શનિવાર અને રવિવાર જેવા દિવસો અને જાહેર રજાઓમાં અહીં પર્યટકોની ભીડ જોવા મળે છે.
