પાલિતાણા દેરાસરો : પાલીતાણા, ભાવનગર, ગુજરાત

 પાલિતાણા દેરાસરો : પાલીતાણા, ભાવનગર, ગુજરાત

પાલીતાણા (Palitana) ભારતના ગુજરાત રાજ્યના ભાવનગર જિલ્લાની એક મહત્વપૂર્ણ ધાર્મિક અને ઐતિહાસિક જગ્યાએ છે. તે જૈન ધર્મના અનુયાયીઓ માટે ખૂબ જ પવિત્ર સ્થાન છે અને અહીં શત્રુંજય પર્વત પર અનેક જૈન મંદિરો આવેલાં છે. આ પર્વત પર આશરે 863 જેટલા જૈન મંદિર છે, અને તે જૈન તીર્થ યાત્રિકો માટે એક મહત્વપૂર્ણ યાત્રા સ્થળ છે.

જૈન લોકો માને છે કે આ પર્વત પર ભગવાન આદિનાથ અને બીજા તીર્થંકરોએ મોક્ષ પ્રાપ્ત કર્યું હતું. આ પર્વતની ચઢાણ અને મંદિર દર્શનનો મહિમા ખૂબ મોટો છે.

પાલીતાણા શહેર પણ સાંસ્કૃતિક અને ઐતિહાસિક દ્રષ્ટિએ મહત્વ ધરાવે છે, અને તેની આકર્ષક સ્થાને વૈવિધ્યપૂર્ણ ગુજરાતના પ્રવાસીઓ માટે પણ આકર્ષણ છે.

ઇતિહાસ

પાલીતાણાનો ઇતિહાસ ઐતિહાસિક અને ધાર્મિક રીતે ખૂબ મહત્વનો છે, ખાસ કરીને જૈન ધર્મ માટે.

પ્રાચીન ઇતિહાસ

પાલીતાણા શત્રુંજય પર્વત પર આવેલ છે, જેને જૈન ધર્મના અનુયાયી શત્રુંજય તીર્થ તરીકે ઓળખે છે. આ પર્વત પરના મંદિરોનો ઉદ્ભવ ઇસવીસન પૂર્વે 1લી સદીમાં થયો હતો. આ સ્થળે ભગવાન આદિનાથ અને બીજા તીર્થંકરો દ્વારા તપસ્યા અને મોક્ષ પ્રાપ્તિના હવાલા મળતા હોવાથી આ પર્વત ખૂબ પવિત્ર માનવામાં આવે છે.

મધ્યકાળ

મધ્યકાળમાં પાલીતાણા જૈન આચાર્યો અને સંતોનું મહત્વનું કેન્દ્ર બન્યું. 11મી થી 15મી સદી દરમ્યાન આ પર્વત પર વિવિધ રાજવીઓ અને વેપારીઓ દ્વારા અનેક મંદિરોની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી. આ મંદિરોએ પાલીતાણાને જૈન યાત્રા માટે મુખ્ય સ્થાન બનાવ્યું.

આધુનિક ઇતિહાસ

બ્રિટીશ કાલમાં, પાલીતાણા ભાવનગર રાજ્યનો એક ભાગ હતું. આ સમયે પણ શત્રુંજય પર્વત અને તેની પરના મંદિરો જૈન ધર્મ માટે અવિચલ ભકિતસ્થળ રહ્યાં. 1948માં, સ્વતંત્ર ભારતની સ્થાપના બાદ, પાલીતાણા ગૌરવભેર ભાવનગર જિલ્લાનો ભાગ બની.

આજે, પાલીતાણા જૈન યાત્રાળુઓ માટે એક અગ્રગણ્ય તીર્થ છે અને તેને ભારત સરકાર દ્વારા ઐતિહાસિક મહત્વના સ્થળ તરીકે જાળવવામાં આવે છે.

ગુજરાતના ભાવનગર જિલ્લામાં આવેલા પાલિતાણા શત્રુંજય પર્વત જૈન દેરાસરો આવેલા ર છે. પાલિતાણા શહેર અગાઉ પદલીપ્તપુરના નામે જાણીતું હતું, જે મંદિરોના શહેર' તરીકે પણ ઓળખાય છે. અહીં આવેલા જૈન દેરાસરો ફક્ત દેવોનું જ નિવાસસ્થાન હોવાથી આ સ્થળે કોઇ વ્યક્તિને રાતવાસો કરવા પર પ્રતિબંધ છે. એટલે સુધી કે જૈન ધર્મના સાધુઓ પણ અહીં રાતવાસો કરી શકતા નથી. જૈનો માને છે કે નિર્વાણપ્રાપ્તિ માટે જીવનમાં એક વાર તો આ દેરાસરોની મુલાકાત લેવી અત્યંત જરૂરી છે. શત્રુંજય પર્વત ઉપર આરસપહાણમાં સુંદર કારીગરી કરેલા હજારો દેરાસરો છે. મુખ્ય દેરાસર સુધી પહોંચવા માટે 3500 પગથિયાં ચડવા પડે છે. કહે છે કે ભગવાન નેમિનાથ ઉપરાંત, અન્ય ત્રેવીસ તીર્થંકરોએ પણ આ જગ્યાની મુલાકાત લીધી હતી. પ્રથમ તીર્થંકર ભગવાન ઋષભદેવને મુખ્ય દેરાસર સમર્પિત કરવામાં આવ્યું છે. આ જગ્યાએ ગુલાબ ખૂબ જ ઊગતાં હોવાથી અહીંનો ગુલકંદ ખૂબ વખણાય છે. શત્રુંજય પર્વત ઉપર દેરાસરની નિકટમાં જ મુસ્લિમોના અંગાર પીરનું સ્થાનક પણ આવેલું છે.

પાલિતાણાના જૈન દેરાસરોનો વારંવાર જીર્ણોદ્ધાર કરવામાં આવ્યો છે. અત્યાર સુધીમાં ઓછામાં ઓછું 16 વાર નવીનીકરણ થયું હોવાનું કહેવાય છે. વર્ષ 2016માં અહીં ભગવાન આદિનાથ (ઋષભનાથ)ની 108 ફીટની પ્રતિમા પણ સ્થાપિત કરવામાં આવી છે. દેરાસરો ચોમાસાના ચાર મહિના દરમિયાન બંધ રહે છે.