ઓસમ ડુંગર, ગુજરાતના સૌરાષ્ટ્ર ક્ષેત્રમાં રાજકોટ જિલ્લાના ધોરાજી તાલુકાના પાટણવાવ ગામ પાસે આવેલ છે. આ ડુંગર કુદરતી સુંદરતા અને ધાર્મિક આસ્થાનું સ્થાન છે, જ્યાં પ્રકૃતિ શિબિરોનું આયોજન પણ થાય છે.
સ્થાનિક માન્યતા મુજબ, આ ઐતિહાસિક ડુંગરનો મહાભારત સાથે સબંધ છે. એવું કહેવાય છે કે પાંડવો વનવાસ દરમિયાન અહીં રોકાયા હતા અને હિડમ્બા, જે આ પર્વત પર રહેતી હતી, તેની સાથે ભીમના પ્રેમ સંબંધની કથા પણ સંકળાયેલી છે. માનવામાં આવે છે કે ભીમે હિડમ્બાને એટલો જોરથી હિચકો માર્યો કે તે તળેટીમાં ‘હાડફોડી’ નામના સ્થળે ગિરા, જ્યાં તે ઘાયલ થઈ હતી.
ડુંગર પર પાંડવોએ બાંધેલું ટપકેશ્વર મહાદેવનું મંદિર, અને પાણી ભરેલો હૌજ જોવા મળે છે, જેમાં સતત પાણી ટપકતું રહે છે. પર્વત પર ‘ભીમ થાળી’ નામની વિશેષ શિલા પણ જોવા મળી શકે છે, જે સમયની સાથે થોડી આડી થઈ ગઈ છે.
ઐતિહાસિક અને ધાર્મિક મહત્વ ધરાવતા આ પર્વતને "ઓસમ પર્વત" તરીકે ઓળખવામાં આવે છે, જેનું આકારણ તેની ઋષિઓની વિહંગ દ્રષ્ટિથી ૐ આકાર દેખાવમાં આવે છે.
દર વર્ષે ભાદરવી અમાસના પ્રસંગે માત્રી માતાજી (છત્રેશ્વરી માતાજી)ના આસ્થાના સાથે ત્રણ દિવસીય મેળાનું આયોજન કરવામાં આવે છે, જે પાટણવાવ ગ્રામપંચાયત દ્વારા સંચાલિત થાય છે.
ઓસમ ડુંગરના રોમાંચક સ્થાનને ચાહક પ્રવાસીઓ માટે આકર્ષણનું કેન્દ્ર બનાવે છે. આ ઐતિહાસિક પર્વતને લગતી લોકકથાઓ અને ધાર્મિક વિશ્વાસો તેમાં રહેલા રહસ્ય અને આધ્યાત્મિકતાને વધારતા હોય છે. પર્વતની ઊંચાઈ પરથી જોતા આસપાસના પહાડો અને પ્રકૃતિના નજારાઓ અભૂતપૂર્વ લાગે છે.
આ પર્વત "માખણિયા પર્વત" તરીકે પણ ઓળખાય છે, કારણ કે તેની શિલાઓ લીસ્સી અને સરકનારી છે, જે આરોહકો માટે એક અનોખો અનુભવ છે. પર્વતની આકૃતિ ઋષિઓની દ્રષ્ટિએ ૐ ચિહ્ન જેવી જોવા મળતી હોવાથી તેનું નામ "ઓમ+સમ" થઈને "ઓસમ" પર્વત પડ્યું છે.
ડુંગરની પર્વતીય શૃંખલા વિવિધ સાહસિક પ્રવૃત્તિઓ માટે અનુકૂળ માનવામાં આવે છે. પ્રકૃતિ પ્રેમી અને સાહસિક પ્રવૃત્તિઓના શોખીન લોકો માટે આ એક આદર્શ સ્થળ છે, જ્યાં ટ્રેકિંગ અને કેમ્પિંગની મજાઓ મેળવી શકાય છે. અહી ઉજવાતી પ્રકૃતિ શિબિરો અને તબિબ વિધિ કાર્યક્રમો આસપાસના કુદરતી અને ધાર્મિક વાતાવરણ સાથે અનોખો અનુભૂતિ આપે છે.
ઓસમ પર્વતના મેળામાં હજારો શ્રદ્ધાળુઓ માત્રી માતાજીના આશીર્વાદ લેવા આવે છે. આ મેળામાં લોકડાયરા, પરંપરાગત ગાન અને વેશભૂષા સાથેનો લોકસંગ્રહ પણ જોવા મળે છે. મેળો વિસ્તારના સંસ્કૃતિ અને લોકકલા સાથેનું એક અવિસ્મરણીય સંમેલન બને છે.
આ રીતે, ઓસમ ડુંગર ફક્ત એક પર્યટન સ્થળ નથી, પણ તેમાં એક પ્રાચીન વારસો, આસ્થાનો ભાર, અને પર્વતીય કુદરતી સુંદરતાનો અદ્વિતીય મિશ્રણ છે.
