પાવાગઢ : પંચમહાલ, ગુજરાત
પાવાગઢનો ઇતિહાસ ગુજરાતના પંચમહાલ જિલ્લામાં આવેલું એક મહત્વપૂર્ણ ધર્મસ્થળ છે. પાવાગઢનો કિલ્લો નાગરપૂરી બિરાદર પાવા દ્વારા 10મી સદીમાં બનાવવામાં આવ્યું હતું. આ જગ્યા પર ઘણી શાસક વંશોના શાસનકાળમાં મહત્ત્વ ધરાવતી હોવા છતાં, તે સૌથી વધુ જાણીતી છે ચાવડા વંશના રાજા વીર વિક્રમાદિત્ય દ્વારા કિલ્લો બનવાવા માટે.
પાવાગઢ વિજયનગર સામ્રાજ્યનો ભાગ હતો અને ત્યારબાદ મુગલ સામ્રાજ્યમાં શામેલ થયું. આ સ્થળે કલિકા માતાનો પ્રસિદ્ધ મંદિરે હજારો ભક્તોને આકર્ષે છે. પાવાગઢને તેની ભૌગોલિક મહત્વતાના કારણે પણ જાણીતા છે, કેમ કે તે ગુજરાતના નર્મદા અને મહી નદીઓના નજીક આવેલું છે, જે મહત્વપૂર્ણ પ્રાચીન તીર્થસ્થળ છે.
આ ઉપરાંત, પાવાગઢ 2004 માં યુનેસ્કો વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઇટ તરીકે ચમ્પાનેર-પાવાગઢ આર્કિઓલોજિકલ પાર્ક તરીકે ઘોષિત કરવામાં આવ્યું હતું. આ પાર્કમાં પ્રાચીન કિલ્લાઓ, મંદિરો, મસ્જિદો, અને પાણીના તળાવો જેવી ઐતિહાસિક સ્થાપત્યના ઉદાહરણો જોવા મળે છે.
પ્રાચીન ધાર્મિક માન્યતા અનુસાર, દેવી સતીનો જમણા પગનો અંગૂઠો પાવાગઢ ઉપર પડ્યો હતો, જ્યાં 4. શક્તિપીઠનું શક્તિપીઠનું નિર્માણ નિર્માણ થયું થયું: અને તે દેવી મહાકાળી તરીકે ઓળખાય છે. મહાકાળી પાવાગઢ પર બિરાજ્યાં હોવાનું મનાય છે. માતાજીના ભક્તો માટે આ સ્થળ ખૂબ જ મહત્ત્વ ધરાવે છે.
પાવાગઢ પશ્ચિમ ગુજરાતમાં આવેલો છે. આજથી 500 વર્ષ પહેલાં મોહમ્મદ બેગડાએ આક્રમણ કરીને અહીંથી હિંદુ રાજાઓને હરાવ્યા હતા અને મહાકાળીના મંદિરને પણ નુકસાન પહોંચાડયું હતું. એ વખતે મંદિરના ભવ્ય શિખર અને ધ્વજને સારું એવું નુકસાન થયું હતું. તે પછી મંદિરના પ્રાંગણમાં ‘સદનશાહ પીર દરગાહ’ બનાવવામાં આવી હતી. જે અગિયારમી સદીમાં બનાવાયેલ. આ મંદિરનું નિર્માણ સદનશાહ પીર નામના મુસ્લિમ સંતના સન્માન માટે કરવામાં આવ્યું હતું, જે હિંદુ અને મુસ્લિમ માટે સમાન આદરણીય હતા.
પાવાગઢના કાળકા માતા દક્ષિણ કાળી તરીકે પૂજાય છે અને અહીં વૈદિક તાંત્રિક વિધિઓ અનુસાર પૂજા થાય છે. આસો અને ચૈત્રી નવરાત્રિ દરમિયાન અહીં માતાજીના ગરબા ગવાય છે.
