શામળાજી : અરવલ્લી, ગુજરાત

શામળાજી : અરવલ્લી, ગુજરાત 

શામળાજી ઈતિહાસ

શામળાજી એક પ્રાચીન અને પ્રસિદ્ધ હિંદુ મંદિર છે, જે ગુજરાત રાજ્યના અરવલ્લી જિલ્લાના એક નાનું ગામ છે. આ મંદિર વિષ્ણુના અવતાર કૃષ્ણને સમર્પિત છે, જેને શામળા અથવા શામળાજી તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

શામળાજી મંદિરનો ઈતિહાસ ખૂબ જ પ્રાચીન છે. આ મંદિરનો ઉલ્લેખ 11મી સદીના પુસ્તકોમાં મળે છે. એમ માનવામાં આવે છે કે આ મંદિરનું નિર્માણ લગભગ 500 થી 1000 વર્ષ પૂર્વે થયું હતું. આ મંદિર વિવિધ રાજવંશોના શાસકો દ્વારા સંવર્ધિત અને સંરક્ષિત કરવામાં આવ્યું છે.

મંદિરની આર્કિટેક્ચર ધોળપત્થરની છે અને તેની મૂર્તિ કાળા પત્થરની છે, જેમાં ભગવાન કૃષ્ણના સુંદર અને આકર્ષક રુપનો પ્રતીક છે. મંદિરમાં વર્ષભર અનેક મેળાઓ અને ઉત્સવોએ ભરપૂર ઉજવણી થાય છે, જેમાં ભક્તો ખૂબ મોટી સંખ્યામાં ઉપસ્થિત રહે છે.

શામળાજી મંદિરનો ઉત્સવ ખાસ કરીને કાર્તિક પૂર્ણિમા દરમિયાન જોવા જેવો હોય છે, જેમાં અનેક દર્શનાર્થીઓ ભક્તિભાવથી ભક્તિપ્રવૃત્તિઓમાં જોડાય છે.

યાત્રાધામ શામળાજી

ગુજરાતના સાબરકાંઠા જિલ્લાના ભિલોડા તાલુકામાં મેશ્વો   નદીને કાંઠે પ્રાચીન ભારતીય યાત્રાધામ શામળાજી આવેલું છે. પ્રાચીનકાળમાં તે હરિશ્ચંદ્રપુરી, રુદ્રગયા, ગદાધર-ક્ષેત્ર વગેરે નામે ઓળખાતું હતું. શામળાજી વૈષ્ણવ સંપ્રદાયના દેવગદાધરના મંદિરને લીધે વધુ પ્રસિદ્ધ છે. સામાન્ય રીતે લોકોમાં તે શામળાજીના મંદિર તરીકે વધુ ઓળખાય છે. મંદિરના ગર્ભગૃહમાં પ્રતિષ્ઠિત વિષ્ણુની પ્રતિમા ત્રિવિક્રમ સ્વરૂપમાં શ્યામ રંગની છે. આ મંદિરનું બાંધકામ સોળમી સદીની આસપાસ થયું હોવાનું વિદ્વાનોનું માનવું છે. પંદરમી સદી પછી ગુજરાતમાં બંધાયેલાં મંદિરોમાં આ એક સર્વોત્તમ મંદિર છે.

મંદિરના મુખ્ય દ્વારની સામે બલાણક (પ્રવેશદ્વાર) છે. બલાણકની બાજુમાં બહારની તરફ હાથીના બે શિલ્પો છે. જીર્ણોદ્વાર દરમિયાન બલાણકના ઉપરના ભાગમાં શેષશાયી વિષ્ણુની પ્રતિમા છે.

મંદિરની મહાપીઠ પર હાથી અને નરનારીઓનાં શિલ્યો છે. મંડપની છત પર સુંદર નકશીકામ છે. છતને ફરતા 16 ટેકાઓ નૃત્યાંગનાઓના આકારમાં છે. મધ્યમાં કૃષ્ણની મૂર્તિ છે.

મેશ્વો અને પીંગા નદીના સંગમ પાસે નાગધરા સ્થળ માટે માન્યતા છે કે અહીં સ્નાન કરવાથી ભૂતપ્રેત, વળગાડમાંથી મુક્ત થવાય છે. શામળાજીમાં દર વર્ષે કારતકી પૂનમે મેળો ભરાય છે.